Het mooiste en eigenlijk ook wel meest sfeerbepalende moment van het concert is dat waarop Jenny Hval, zittend op de rand van het podium, haar iPhone tevoorschijn haalt, de microfoon bij het luidsprekertje houdt en zo een eerder opgenomen liedje laat horen. Wie is de echte mens anno 2015? Het vaak onbeholpen wezen van vlees en bloed met al zijn of haar onvolkomenheden of het perfecte profiel op Facebook en andere sociale media dat meegedragen wordt in de smartphone?
Ze past helemaal op Crossing Border, de 35-jarige Noorse Jenny Hval. En ze past ook op deze editie, 2015, waar de nadruk overduidelijk van muziek richting literatuur verschoven is en de omvang teruggebracht tot een achttal podia in de Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel Gebouw. Die verschuiving en inkrimping hebben ongetwijfeld een budgettaire oorzaak. Popbands – zeker de meer succesvolle – zijn nu eenmaal een stuk duurder om te programmeren dan auteurs.
Een bezwaar is dat echter nauwelijks. Niet zelden waren populaire popbands op het programma eerder frustrerend voor de festivalsfeer, omdat ze de aandacht bij de programmering als geheel wegtrokken. Of als ze door hun extreem aanzuigende werking, zoals de hipsterhype The National van enkele jaren geleden, de toegang tot een deel van het verdere programma blokkeerden.
Crossing Border 2015 telt minder ‘grote popnamen’, maar ademt des te meer. De aandacht verschuift ook méér naar concerten die een nadrukkelijk literaire of anderzins kunstzinnige component hebben, zoals singer-songwriter JW Roy, die samen met auteur Leon Verdonschot optreedt, of het dozijn schrijvers en dichters dat zich onder de noemer ‘Als een Zwerfkei’ door de nu al decennialang als Nobelprijskandidaat naar voren geschoven Bob Dylan hebben laten inspireren.
Verrassender zijn echter het programma dat acteur/zanger Frans Van Deursen rond de poëzie van Leo Vroman maakte en het theaterconcert van Mijndert Talma en het Melisma Saxofoonkwartet naar het leven van de Groningse kunstenaar Hendrilk Werkman – wat ongelukkig precies gelijk geprogrammeerd, dat weer wel. Allebei zijn het programma’s die op eigen kracht enkele tientallen mensen trekken, maar in festivalverband een zaal vullen. Terecht! En hopelijk geldt dat zaterdagavond ook voor de excentrieke, maar fascinerende voorstelling van het Haagse POW Ensemble, waarin de poëzie van Gertrude Stein centraal staat.
Binnen die context past Jenny Hval probleemloos. De Noorse, die in 2013 al eens op Crossing Border stond, en meer recent ook op Rewire, The Rest is Noise en Incubate, wordt als muzikante, kunstenares en podiumpersoonlijkheid wel vergeleken met Björk, Kate Bush, Laurie Anderson, PJ Harvey en Diamanda Galas. Invloeden die stuk voor stuk in haar werk hoorbaar zijn. Tegelijk vertoont haar muziek onmiskenbaar overeenkomsten met andere actuele Scandinavische artiesten als The Knife en Anna von Hausswolff.
Apocalypse, Girl heet haar vijfde album dat enkele maanden geleden verscheen en dat ook centraal staat bij haar Crossing Border-optreden. Een dik half uur muziek en tekst rond de thema’s seksualiteit, religie en politiek – zeg maar ‘seks, drugs en rock & roll voor volwassenen’. De plaat werd geproduceerd door de Noorse noisepionier Lasse Marhaug – ook dat is veelzeggend.
In interviews heeft de in 1980 geboren Hval al diverse keren gezegd dat ze zich vooral heeft laten inspireren door de ‘androgyne muziek van de jaren tachtig’. En dan noemt ze Jimmy Sommerville en het nummer Cloudbusting van Kate Bush, met de clip waarin Bush als jongetje te zien is. Het is interessant om vast te stellen dat vrouwelijke kunstenaars doorgaans meer bezig zijn met hun ‘vrouw zijn’, dan hun mannelijke collega’s met ‘man zijn’. Hoewel ook daar ongetwijfeld voor de hand liggende verklaringen voor te vinden zijn die te maken hebben met ‘vanzelfsprekendheden’ en het doorbreken of bewust maken daarvan.
Hval komt het podium op met een zitbal – zo’n skippybal zonder handvatten – en wordt bijgestaan door één muzikant, een elektronicapiloot. Ze begint, net als op haar album, met het stuk Kingsize, gesproken tegen een achtergrond van ambient noise. De sfeer van Laurie Anderson.
Het podium van de Koninklijke Schouwburg is groot en bijna leeg. Jenny Hval, lang haar, grijs trainingspak, oogt tenger. Kwetsbaar. “Ik voel mij soms eenzaam op het podium,” zegt ze op een gegeven moment. ,”Dan is het prettig om gezelschap te hebben van zo’n zitbal. Zo’n ballon, gevuld met lucht – met niets.”
Eigenlijk is haar optreden meer een ‘performance’ dan een concert, hoewel de Noorse als het er op aankomt goed zingt en het geheel een stuk muzikaler en subtieler is dan bijvoorbeeld The Knife. Voor aanvang had ik mij afgevraagd hoe Hval het er live vanaf zou brengen, zonder begeleidingsgroep en met alleen wat elektronica. Maar het pakt verbazingwekkend goed uit in Den Haag. Aanzienlijk dynamischer dan op de plaat en het theatrale optreden voegt een dimensie toe.
Net als Diamanda Galas – wier invloed is terug te horen in Hvals soms ijzingwekkende stem-uithalen – balanceert de Noorse op de kliffen van de tijdgeest. In het geval van Galas betrof dat destijds, in de jaren tachtig, de aidsepidemie – ‘the Red Death’ – die de kop op stak. Jenny Hval wijst het extreme, door de sociale media gevoede en door het kapitalisme dankbaar verwelkomde individualisme aan als ziekte van de huidige samenleving. Ze bezingt het – ook op Crossing Border – het meest concreet in That Battle Is Over: ‘You say I’m free now, that battle is over, and feminism is over & socialism’s over/Yeah, I say I can consume what I want now.’ Oftewel: de verlangens van de hedendaagse mens zijn niet langer ideologisch, maar louter nog materieel. En wat identiteit betreft transformeren we naar ons Facebookprofiel.
In de finale van het optreden gaan eerst haar schoenen uit. Vervolgens haar trainingsjack en –broek, waaronder ze een zwart hemdje en legging draagt. Tenslotte ontdoet ze zich van het lange haar – een pruik, zo blijkt. Het is geen striptease, maar een transformatie. Als een reptiel dat zich van z’n oude huid ontdoet. In de Koninklijke Schouwburg gaat de zangeres naast haar afgestroopte huid op het podium liggen terwijl ze met de microfoon traag op haar borst slaat – als een harteklop. Dan dooft het ambientdecor langzaam uit.
Wie is de echte Jenny Hval? Bestaat de echte Jenny Hval? Het Crossing Border-optreden van de Noorse laat zich – net als haar album – beluisteren als een essay. Een audio-essay. Pop die de popcultuur ontstijgt en een indrukwekkend festival-hoogtepunt.
Jenny Hval op Crossing Border
Gezien op vrijdag 13 november 2015
Foto: Jenny Berger Myhre
0 Reacties